Η μελέτη της ιστορίας αποτελεί την πυξίδα για τη διατήρηση της εθνικής υπόστασης. Οι σώφρονες επιγενόμενοι οφείλουν να ανοίγουν την κιβωτό της ιστορικής μνήμης, για να πληροφορούνται οι νεότεροι τους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων τους και να διδάσκονται απ’ αυτούς.  Αυτό το νόημα έχει και η σημερινή μας αναφορά με αφορμή τα 191 χρόνια από την απελευθέρωση της Ναυπάκτου (18 Απριλίου 1829).

Η πολιορκία του κάστρου της Ναυπάκτου ξεκινά το Φεβρουάριο του 1829 και γίνεται πιο στενή, μετά την 29^η Μαρτίου. Στις 11 Απριλίου 1829, υπογράφεται η συνθήκη παράδοσης του φρουρίου της Ναυπάκτου, η οποία προβλέπει:

Α) σταματούν οι πολεμικές συγκρούσεις και από τα δύο μέρη.

Β) αποστέλλονται στην Πρέβεζα, με ελληνικό πλοίο, τρεις Οθωμανοί, για να μεταφέρουν τα σχετικά με τη συμφωνία, στα Ιωάννινα.

Γ) Από την 21^η  έως την 22^α Απριλίου θα ξεκινήσει η εκκένωση της Ναυπάκτου.

Δ) Η φρουρά και όλοι οι Οθωμανοί κάτοικοι της Ναυπάκτου θα επιβιβαστούν σε πλοία, που θα ναυλώσει ο πληρεξούσιος, μαζί με τα όπλα τους και την κινητή τους περιουσία, για να μεταφερθούν στην  Πρέβεζα, υπό την προστασία πολεμικών πλοίων.

Ε) Τα δύο μέρη θα συμφωνήσουν για τον τρόπο με τον οποίο οι Οθωμανοί θα πουλήσουν, με δημοπρασία, την κινητή τους περιουσία, την οποία δεν θα πάρουν μαζί τους.

ΣΤ) Σε περίπτωση που κάποιοι χριστιανοί κάτοικοι της Ναυπάκτου ή αιχμάλωτοι έλληνες, δηλώσουν ενώπιον μαρτύρων ότι θέλουν να ακολουθήσουν τους Οθωμανούς, δεν θα τους εμποδίσει κανείς.

Τελικά, νωρίτερα απ’ ότι προέβλεπε η συνθήκη, στις 18 Απριλίου, εισέρχονται στο κάστρο 200 άνδρες του ελληνικού τακτικού στρατού, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Πιέρη, και υψώνεται στην Ακρόπολη, στο Ιτς Καλέ, η ελληνική σημαία.

Στις 28 Απριλίου ο Πληρεξούσιος Τοποτηρητής Αυγουστίνος Καποδίστριας εισέρχεται θριαμβευτικά στην πόλη και εκδίδει διακήρυξη στην οποία μεταξύ των άλλων αναφέρει:

«Κυματίζει τέλος πάντων η ελληνική σημαία εις την ακρόπολιν της Ναυπάκτου, και το σεμνόν του σταυρού σημείον, μετά παρέλευσιν ήδη 140 ετών, ανυψώθη πάλιν εις τα υψηλά ταύτα τείχη …»

Στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, πολεμούν και τραυματίζονται και ελληνοκύπριοι, γεγονός που πιστοποιεί ότι οι δεσμοί Κύπρου – Ναυπάκτου είναι δεσμοί αίματος.

• Ο «Αντώνιος Χατζηχρίστου», όπως βεβαιώνει ο Νικηταράς, «από το έτος 1821 μέχρι και του έτους 1828 παρευρέθη εις τα μάχας της Τριπόλεως, Νεοκάστρου, Αθηνών και εκείνην της Ναυπάκτου και εις το διάστημα τούτο έδειξεν ευπείθειαν και υπακοήν εις τους ανωτέρους του και γενναιότητα κατά του εχθρού».
• Ο Γεώργιος Καλαντζής – Κυπραίος, αφού πολέμησε κάτω από τον Κολοκοτρώνη στην Τριπολιτσά, το 1829 λαμβάνει μέρος «εις την εν Ναυπάκτω γενομένη μάχην κυριεύσαντες το φρούριον υπό την οδηγίαν του Φανιέ τότε οπλαρχηγού της γραμμής».
• Ο Αδάμ Μάρκου, Κύπριος, παρευρίσκεται «εις όλας τας μάχας των Αθηνών επί Κιουταχή και εις τας εκστρατείας της Καρύστου, της Χίου και Ναυπάκτου, όπου εις την πτώσιν του φρουρίου Ναυπακτίας επληγώθη ελαφρώς κατά το λαιμό υπό πυροβόλου».
• Ο Μιχαήλ Αντωνίου Κύπριος υπηρετεί από το 1828 ως υπαξιωματικός και πολεμά στη Ναύπακτο, στην πολιορκία του φρουρίου.
• Ο Αγγελής Μιχαήλ σύμφωνα με βεβαιώσεις του Πετρόμπεη, του Κίτσου Τζαβέλλα, του Μακρυγιάννη και άλλων «… δράξας τα όπλα υπέρ της Ανεξαρτησίας [….], κατετάχθη εις το σώμα της γραμμής του Φιλέλληνος Φαβιέρου, όπου έδειξεν γενναία ανδραγαθήματα εις τας εν Καρύστω, Χαϊδάρι, Πειραιά, Χίω μάχας και τέλος εις την εν  Ναυπάκτω έχων βαθμόν λοχίου».
• Τέλος στην πολιορκία του φρουρίου της Ναυπάκτου το 1829 λαμβάνει μέρος και ο Αντώνιος Παυλής «δείξας άμετρον ζήλον και εξαίρετον διαγωγήν και απαραδειγμάτιστον ανδρείαν».

Οι ιστορικές πηγές μαρτυρούν λοιπόν ότι οι δεσμοί μεταξύ Κύπρου – Ναυπάκτου είναι όχι μόνο εθνικοί αλλά και δεσμοί αίματος, αφού στον αγώνα για την απελευθέρωση της πόλης πολέμησαν και ελληνοκύπριοι ποτίζοντας με το αίμα τους το χώμα όπως συνέβη με τον  Αδάμ Μάρκου ο οποίος «…εις την πτώσιν του φρουρίου της Ναυπακτίας επληγώθη ελαφρώς κατά το  λαιμό υπό πυροβόλου».

Πιτσιάκκας Πέτρος,

Φιλόλογος, MEd

Διευθυντής 2^ου ΓΕΛ Ναυπάκτου