Έπρεπε να βρισκόσασταν στην Νέα Υόρκη την Παρασκευή 30 Απριλίου του 1982  στην ψηφοφορία στον ΟΗΕ, που δημιούργησε το Σύνταγμα των Θαλασσών και των Ωκεανών. Εγώ ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας ενθυμούμαι ακόμη έντονα πως αντέδρασε η αντιπροσωπεία της Τουρκίας, όταν συνειδητοποίησε πόσο μικρή θάλασσα θα διαθέτει η χώρα τους στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ενθυμούμαι επίσης την ικανοποίηση και τη συγκίνηση μου ότι, επιστρέφοντας στην Ουάσιγκτον, αντίκρισα για πρώτη φορά τον επόμενο χάρτη της ΑΟΖ της Ελλάδας στο Γραφείο της Γεωγραφικής Υπηρεσίας του State Department.

ΧΑΡΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΟΖ

Πηγή: Global Marine Boundaries Database, General Dynamics, Herndon, Virginia, USAΑυτός ο χάρτης είναι ο εφιάλτης της Τουρκίας και γι’ αυτό έκτοτε συνεχίζει να αγνοεί την ύπαρξη της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Οι τουρκικές διεκδικήσεις συνδέονται με οικονομικά συμφέροντα που σχετίζονται με τα θέματα της αλιείας και των υδρογονανθράκων. Η Τουρκία μονότονα αρνείται την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου, επικαλούμενη δύο επιχειρήματα.

Κατά πρώτον τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, αλλά μόνο οι ηπειρωτικές ακτές και κατά δεύτερον ακόμα και αν  δεχτούμε ότι τα νησιά του Αιγαίου διαθέτουν υφαλοκρηπίδα, τότε πρέπει να ισχύει η αρχή των «ειδικών περιστάσεων» και επομένως η τουρκική υφαλοκρηπίδα δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια στενή λωρίδα ανατολικά των ελληνικών νησιών.

Εδώ και τέσσερις δεκαετίες προσπαθώ να ευαισθητοποιήσω τους συμπατριώτες μου για την αξία αυτής της έννοιας, δηλαδή της ΑΟΖ, για  τα εθνικά μας συμφέροντα στην περιοχή. Ξεκίνησα, λοιπόν, έναν μοναχικό δρόμο δημοσιεύοντας βιβλία και άρθρα στα ελληνικά και αγγλικά, προφανώς εις ώτα μη ακουόντων μέχρι τις πρόσφατες , έστω και ατελείς, ενέργειες με την Ιταλία και την Αίγυπτο.

• Σήμερα από τα 149 παραθαλάσσια κράτη στον κόσμο 138 έχουν ανακηρύξει και τα περισσότερα έχουν οριοθετήσει ΑΟΖ.
• Το γεγονός αυτό προσδίδει μια ιδιαίτερη σημασία και αίγλη στην ανάγκη θέσπισης και οριοθέτησης ΑΟΖ διότι τα πλεονεκτήματά της είναι πολύ περισσότερα από αυτά της υφαλοκρηπίδας, ιδιαίτερα στα θέματα εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου και κυρίως των ιχθυο αλιευμάτων.

Η δημιουργία και η κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ήταν μία από τις σημαντικότερες πρόνοιες της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Έτσι δόθηκε ένα τέλος στη χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας.

Χρειάζεται εδώ να μνημονεύσω ιδιαίτερα τον τοπογράφο Λεόντιο Πορτοκαλάκη, που εργάστηκε στην ΕΛ.ΠΕ Α.Ε. και στο ΕΛΛΙΝΥ και κατανόησε από πολύ νωρίς την αξία της ΑΟΖ. Έτσι στην τελευταία του έρευνα αναφέρει:

Για να γίνει αντιληπτή η σημαντικότητα της ΑΟΖ- ιδιαίτερα στην χώρα μας- και να δημιουργήσει την δυναμική για την ανάγκη καθιέρωσης (αν δεν υπάρχει) μιας στρατηγικής, είναι ουσιαστικό, αφενός να γνωρίζουμε την έννοιά της και αφετέρου την παγκόσμια συμπεριφορά των άλλων Κρατών στο θέμα αυτό, καθώς και τους δικαιϊκούς κανόνες πάνω στους οποίους εδράζεται η υλοποίησή της.

Συνοψίζοντας  :

• Η ΑΟΖ περιλαμβάνει χώρο (ογκομετρικά) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, όλη την θαλάσσια στήλη μέχρι τον βυθό καθώς και κάτω από αυτόν.
• Η Ελλάδα θα μπορεί να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε μια θαλάσσια έκταση που είναι πενταπλάσια της ξηράς της (ΑΟΖ της Ελλάδας = 505.572 τετρ.χλμ.).
• Καθορίζονται τα όρια της αλιείας καθώς και της εκμετάλλευσης των ζώντων οργανισμών στην υδάτινη στήλη και στον βυθό, με βάση τις πρόνοιες της σύμβασης, και στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, δύο πελάγη που μέχρι σήμερα είναι έκθετα στους αλιείς της Τουρκίας και της Ιταλίας, που δεν διστάζουν να φτάσουν και μεχρι τα χωρικά μας ύδατα.
• Η εκμετάλλευση του υπεδάφους για αξιοποίηση ενεργειακών πόρων νομιμοποιείται, ιδιαίτερα με την οριοθέτησή της.

Η γενναιότητα της Κύπρου

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην 62ετή ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2004, όταν ο Πρόεδρος της Κύπρου, Τάσσος Παπαδόπουλος, κήρυξε την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με το Νόμο 64/2004. Η ελληνική κυβέρνηση χαιρέτισε αυτή την κυπριακή πρωτοβουλία, αποφεύγοντας όμως να αναφερθεί γιατί η Ελλάδα δεν έκανε το ίδιο βήμα.

Επιπλέον, την ίδια ημέρα, οι τίτλοι του ελληνικού τύπου ανήγγειλαν το σημαντικό γεγονός, χωρίς να εξηγήσουν στους αναγνώστες τους την έννοια και την αξία  της  ΑΟΖ για τα εθνικά συμφέροντα. Το μόνο που γνώριζαν οι Έλληνες ήταν ότι η ελληνοτουρκική διαμάχη σχετίζεται με εκείνη της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας και τίποτε άλλο.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι μόνο ο Τάσσος Παπαδόπουλος όρθωσε το ανάστημά του δηλώνοντας ουσιαστικά «εμείς ομιλούμε για ΑΟΖ και τίποτε άλλο», χωρίς ο Ερντογάν να αντιληφθεί τη σημασία της ιδιοφυούς κίνησης της Κύπρου, με αποτέλεσμα τώρα να είναι πλέον πολύ αργά γι’ αυτόν.

• Έχει επίσης μεγάλη αξία το γεγονός ότι όλα τα κράτη του κόσμου, εκτός της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας, έχουν αναγνωρίσει την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Από το 2002 που ξεκίνησαν οι ελληνοτουρκικές διερευνητικές επαφές, η Τουρκία είχε απαγορεύσει στην Ελλάδα να συζητηθεί το θέμα της ΑΟΖ, με μοναδική εξαίρεση τη Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου 2013. Εκείνη την ημέρα έλαβε χώρα ο 55ος γύρος των ελληνοτουρκικών συνομιλιών που αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο. Ήταν μια ιστορική συνάντηση, διότι για πρώτη φορά ο Πρέσβης Αποστολίδης, που ήταν  επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας, όπως και σήμερα, με εντολή του τότε ΥΠΕΞ Ευάγγελου Βενιζέλου, έθεσε το θέμα της ΑΟΖ στον Τούρκο ομόλογό του.

Ένα σημαντικό θέμα που έχει διαφύγει της προσοχής της ελληνικής κυβέρνησης είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει, ήδη, ανακηρύξει ΑΟΖ! Δύο κράτη, που δεν υπέγραψαν και δεν επικύρωσαν την UNCLOS, το Ισραήλ και η Βενεζουέλα, διαθέτουν ΑΟΖ από την στιγμή που οριοθέτησαν ΑΟΖ με τα γειτονικά τους κράτη. Κανείς δεν περιμένει από αυτά τα δύο κράτη να ανακηρύξουν ΑΟΖ. Έτσι και η Ελλάδα, που οριοθέτησε ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο, έχει στην ουσία ανακηρύξει ΑΟΖ!

Όπως σωστά έχει επισημάνει ο Πέτρος Μηλιαράκης:

• «Πρέπει επιτέλους να γίνει κατανοητό, πράγμα που δεν προκύπτει από τα όσα λαμβάνουν χώρα ως ενημέρωση της κοινής γνώμης για την τακτική της Ελλάδας απέναντι στην Τουρκία και τη βουλιμία της, ότι το  «επίδικο ζήτημα»  δεν  πρέπει πλέον να είναι  «η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας», αλλά «η οριοθέτηση της ΑΟΖ. H ΑΟΖ επικαλύπτει την υφαλοκρηπίδα. Πρέπει λοιπόν να υπάρξει αλλαγή πολιτικής από την πλευρά της Αθήνας έναντι της Άγκυρας κατά το μέρος αυτό.» 

Στην Ελλάδα υπάρχει μια ακαδημαϊκή ομάδα που εξακολουθεί να υποστηρίζει ότι η υφαλοκρηπίδα είναι πιο σημαντική από την ΑΟΖ.

Πρόκειται για μια ομάδα ακαδημαϊκών που έγραψαν διδακτορικές διατριβές, άρθρα και βιβλία για την υφαλοκρηπίδα και αισθάνονται οτι απειλείται η αυθεντία τους από «παρείσακτους» οικονομολόγους, που επιμένουν γιατί, όπως είπε ο Νίκος Καζαντζάκης. «Τίποτε δεν μπορεί να γίνει, εάν δεν υπάρχει πίστη».

Καλλιγάς Κ. Ανδρέας

Οικονομολόγος