Η κλιματική αλλαγή απειλεί τους ελληνικούς υγροτόπους και τα παραδοσιακά μέσα διαβίωσης.
Το διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Al Jazeera και ο δημοσιογράφος Γιάννης Ψαρόπουλος, βρέθηκαν στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού, στην καρδιά του Εθνικού Πάρκου , στο πλαίσιο έρευνας για την κλιματική αλλαγή, τις προβλέψεις των ειδικών αλλά και τα βιώματα των ανθρώπων της Λιμνοθάλασσας:
Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, Ελλάδα – Ο Γιάννης Θεοδωρόπουλος περνά τον περισσότερο χρόνο του κρεμασμένος μισό μέτρο πάνω από το νερό.
Ο 52χρονος ψαράς, ο 17χρονος γιος του Αλέξης και ένας συνεργάτης τους ο Θωμάς, ζουν σε μια ξύλινη παράγκα με πασσάλους στη μέση της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, στη νοτιοδυτική Ελλάδα
Νωρίς κάθε πρωί, ο Θωμάς μαζεύει δίχτυα που βγάζουν το προηγούμενο βράδυ και τους βγάζει ψάρια, ενώ ο Γιάννης και ο Αλέξης παίρνουν βάρκες με ρηχή καρίνα για να δουν τι έχουν πιάσει στο διβάρι τους – ένα περίβλημα μισού στρέμματος με ξύλινα κοντάρια εξοπλισμένα με δίχτυ που παγιδεύει τα ψάρια.
Είναι μια έξυπνη μέθοδος που εφαρμόζεται εδώ και αιώνες στις λιμνοθάλασσες της Ελλάδας. Καθώς μπαίνει η παλίρροια, τα ψάρια κολυμπούν αντίθετα για να φάνε τα εισερχόμενα θρεπτικά συστατικά και οι ψαράδες ανοίγουν τις πύλες στην πλευρά του ιβαριού προς τη στεριά για να τα πιάσουν. Όταν η παλίρροια αντιστρέφεται, ανοίγουν πύλες στην πλευρά της θάλασσας. Ο Θεοδωρόπουλος φοβάται ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί πλέον αυτόν τον τρόπο ζωής
«Φέτος όλα τα ψάρια κρατήθηκαν πίσω», λέει. «Νομίζω ότι μπορεί να οφείλεται στη ζέστη, επειδή δεν υπήρχε καύσωνας όπως ο φετινός για πολλά χρόνια… όχι από το 1997, και τα ψάρια κρατούνταν επίσης τότε».
Η Ελλάδα υπέστη μια σειρά από πρωτοφανείς καύσωνες το περασμένο καλοκαίρι, που ορίστηκαν ως μέρες που η θερμοκρασία ξεπερνά τους 35 βαθμούς Κελσίου (95 βαθμούς Φαρενάιτ).
«Αυτός ο καύσωνας ήταν ο μεγαλύτερος που έπληξε ποτέ τη χώρα μας», δήλωσε στο Al Jazeera ο γεωφυσικός Χρήστος Ζερεφός. Ο καύσωνας του 1997 θυμάται ο Θεοδωρόπουλος ότι δεν κατατάσσεται καν ως ένας από τους χειρότερους. «Το 1987 κράτησε πέντε μέρες. Το 2007 ήταν έξι μέρες. Και τώρα 11 μέρες. Συνεχίζει να αυξάνεται», λέει ο Ζερεφός.
Η Επιτροπή Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής, της οποίας ηγείται ο Ζερεφός, προέβλεψε το 2011 ότι η Ελλάδα θα βιώνει 35-40 περισσότερες ημέρες καύσωνα κάθε χρόνο μέχρι το τέλος του αιώνα.
Η γεωργία και η αλιεία θα υποφέρουν περισσότερο από άλλους τομείς, σύμφωνα με την έκθεση της επιτροπής. Σε ένα σενάριο μη δράσης, το ετήσιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) θα μειωθεί κατά 2 τοις εκατό το 2050 και κατά 6 τοις εκατό το 2100, με συνολικό κόστος 701 δισεκατομμυρίων ευρώ (814 δισεκατομμύρια δολάρια) σε τιμές του 2008 – τρεισήμισι φορές το ΑΕΠ της χώρας.
Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για αυτήν την έκθεση από το Αστεροσκοπείο Αθηνών επιβεβαιώνουν ότι οι θερμοκρασίες ήδη ανεβαίνουν. Ο σταθμός παρακολούθησης καιρού του αστεροσκοπείου στο Αγρίνιο, 30 χιλιόμετρα (19 μίλια) βόρεια του Μεσολογγίου, διαπίστωσε ότι τα τελευταία 30 χρόνια οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά 2C (3,6F) σε λίγο κάτω από τους 22C (71,6F).
Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη εμφανής στα προς το ζην του Θεοδωρόπουλου. Νοικιάζει την καλύβα και το διβάρι από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας για 12.000 ευρώ (14.000 $) το χρόνο. Φέτος η δουλειά ήταν τόσο κακή που έπρεπε να πουλήσει ένα σκάφος για να πληρώσει το ενοίκιο.
«Πούλησα το σκάφος για 2.800 ευρώ [3.235 δολάρια]», λέει. «Μου κόστισε περισσότερα από 9.000 ευρώ (10.400 $) για την κατασκευή. Αλλά αναγκάστηκα».
Η Περιφέρεια είναι θεωρητικά υπεύθυνη για τη συντήρηση της καλύβας στο πλαίσιο της σύμβασης ενοικίασης, αλλά στην πράξη δεν ασχολείται , λέει ο Θεοδωρόπουλος. Τον Οκτώβριο, η Ελλάδα γνώρισε δύο κύματα καταιγίδων που αποδυνάμωσαν σοβαρά την καλύβα. Από τη μία πλευρά, το δάπεδό της έχει καταρρεύσει.
«Πήγα στη περιφερειακή ενότητα και τους είπα για τις ζημιές που έκανε η τελευταία καταιγίδα και μου είπαν «φτιάξτε το μόνοι σας». Πως? Έχω τόσα λεφτά;» λέει ο Θεοδωρόπουλος, ο οποίος ήδη πληρώνει 5.000 ευρώ (5.800 δολάρια) ετησίως για να ανανεώσει τους ξύλινους πασσάλους του διβαριού. «Αυτά τα δάπεδα είναι όλα σάπια από κάτω. Αν έχουμε άλλη μια κακοκαιρία, θα φύγουμε όλοι μακριά».
Το μεταβαλλόμενο κλίμα προμηνύεται άσχημα όχι μόνο για τον αριθμό των ψαριών που εισέρχονται στη λιμνοθάλασσα, αλλά και για τα νερά της, που είναι το κλειδί για τη βιοποικιλότητά της.
Οι υφάλμυρες λιμνοθάλασσες όπως αυτές του Μεσολογγίου και του γειτονικού Αιτωλικού σχηματίζονται από το γλυκό νερό του ποταμού που ανακατεύεται με το θαλασσινό νερό στο δέλτα του ποταμού. Οι λιμνοθάλασσες βρίσκονται ανάμεσα στα δέλτα των ποταμών Αχελώου και Εύηνου.
Το χειρότερο σενάριο της Επιτροπής Ζερεφού προβλέπει ότι οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν κατά 17 τοις εκατό σε ολόκληρη την Ελλάδα μέχρι το τέλος του αιώνα, εξασθενώντας τα ποτάμια. Αυτό δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί από τις μετρήσεις βροχοπτώσεων.
Οι μετρήσεις του Αστεροσκοπείου Αθηνών δείχνουν αυξανόμενες βροχοπτώσεις στο σταθμό του Αγρινίου τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο αστεροσκοπείο, προειδοποιεί ότι οι αιτίες των βροχοπτώσεων είναι περίπλοκες και μπορούν να αλλάξουν απροσδόκητα.
Μελέτη του 2009 που ανατέθηκε από τον Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού προβλέπει ότι το γλυκό νερό που εισέρχεται στις λιμνοθάλασσες από τον Αχελώο και τον Εύηνο θα πέσει κατά 30 τοις εκατό μέχρι τα μέσα του αιώνα, καθιστώντας το νερό λιγότερο υφάλμυρο και περισσότερο αλμυρό.
Τρία υδροηλεκτρικά φράγματα στο κάτω μέρος του ποταμού Αχελώου προκαλούν επίσης βλάβη, λέει ο Συντονιστής της Φορέα Γιάννης Σελιμάς.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο Αχελώος και ο Εύηνος μεταφέρουν κοκκώδη υλικά και άμμο κατάντη, τα οποία εναποτίθεται με τη μορφή λουρονησίδων που περικλείουν και προστατεύουν τη λεπτή υδατική ισορροπία των λιμνοθαλασσών.
«Οι αμμοθίνες διαβρώνονται σταδιακά, εν μέρει λόγω της κλιματικής αλλαγής, εν μέρει επειδή η στερεοπαροχή από τον ποταμό Αχελώο συγκρατείται στα φράγματα», λέει ο Σελιμάς στο Al Jazeera.
«Για να τα διατηρήσουμε θα πρέπει να έχουμε περισσότερη στερεοπαροχή . Μπορεί να συμβεί τεχνητά, αλλά αυτό απαιτεί εξειδικευμένη μελέτη και θα θέλαμε να συμβεί φυσικά όπως συνέβαινε εδώ και χιλιάδες χρόνια».
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας από το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής θα μπορούσε να εξαλείψει αυτές τις λουρονησίδες εντελώς, μετατρέποντας τις λιμνοθάλασσες σε ανοιχτή θάλασσα.
«Μια μελέτη που έγινε για εμάς από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο δείχνει ότι οι παράκτιες περιοχές θα πλημμυρίσουν και τα δέλτα των ποταμών του Αχελώου και του Εύηνου φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα», λέει ο Σελιμάς.
«Δεν θέλουμε οι λιμνοθάλασσες να μετατραπούν σε θαλασσινό νερό, γιατί το υφάλμυρο νερό έχει υψηλή βιοποικιλότητα. Κινδυνεύουμε να χάσουμε είδη ψαριών, θηλαστικών, ακόμη και πτηνών»
Μια μελέτη του 2017 από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους επιστήμονες υπολόγισε ότι η στάθμη της θάλασσας θα αυξηθεί κατά 57-81 εκατοστά (22,4-31,9 ίντσες) σε όλη την Ευρώπη έως το 2100.
Η μελέτη του 2009 εξηγεί τι θα σημαίνει αυτό για το χαμηλό υψόμετρο της περιοχής του Μεσολογγίου, η οποία φιλοξενεί τη γεωργία στις πλούσιες προσχωσιγενείς πεδιάδες των δέλτα και όπου λαμβάνει χώρα το 80 τοις εκατό της εξόρυξης αλατιού στην Ελλάδα.
Αν ανέβει η στάθμη της θάλασσας κατά 50 εκατοστά, 64 εκτάρια [158 στρέμματα] θα πλημμυρίσουν από το θαλασσινό νερό. Εάν πραγματοποιηθεί το χειρότερο σενάριο της αύξησης 100 εκατοστών, η εκτίμηση είναι ότι θα πλημμυρίσουν περίπου 165 στρέμματα, εκ των οποίων τα 132 στρέμματα κατοικούνται και τα 33 εκτάρια είναι γεωργική γη λέει η έκθεση.
Όσο καταστροφικές κι αν είναι οι επιπτώσεις για την οικονομία, επεκτείνονται περαιτέρω.
«Ένα υγιές δάσος, ένας υγιής υγρότοπος, απορροφά CO2 και συμβάλλει στον μετριασμό των ακραίων καιρικών φαινομένων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως οι πλημμύρες», λέει στο Al Jazeera ο Δημήτρης Ιμπραήμ από το World Wide Fund for Nature.
Ο Ιμπραήμ, ο οποίος ηγείται της υπεράσπισης του WWF για θέματα κλίματος και ενέργειας στην Ελλάδα, λέει ότι η χώρα ήδη βλέπει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
«Η καλοκαιρινή περίοδος αυξάνεται, πράγμα που σημαίνει περισσότερη ξηρασία και καύσωνες – στην πραγματικότητα, βλέπουμε τους πρώτους καύσωνες τον Μάιο τώρα – που οι επιστήμονες προειδοποίησαν ότι θα… Θα υπάρξει άνοδος της στάθμης της θάλασσας και αυξημένα ακραία καιρικά φαινόμενα».
Ο Θεοδωρόπουλος ταΐζει μια 14μελή οικογένεια με τις τσιπούρες και τα μπαρμπούνια που πιάνει και πληρώνει δύο υπαλλήλους. Έχει χρίσει τον 17χρονο Αλέξη για να τον διαδεχθεί να ταΐσει την οικογένεια. Μια ζωή που ζει στο νερό και ανυψώνει δίχτυα του έχει προκαλέσει πόνο στην πλάτη.
«Έχω τον γιο μου. Σε άλλα 10 χρόνια περίπου θα ξεκουραστώ. Τι μπορώ να κάνω?” λέει.
Δεν φαίνεται να έχει σκεφτεί πώς θα τα καταφέρει ο Αλέξης σε μια πλήρη κατάρρευση του περιβάλλοντος που επέτρεψε στη γενιά του να βγάλει τα προς το ζην.
ΠΗΓΗ:Al Jazeera
