«Κυματίζει τέλος πάντων η ελληνική σημαία εις την Ακρόπολη της Ναυπάκτου και το σεμνόν του Σταυρού σημείον»   (Αυγουστίνος Καποδίστριας 28 Απριλίου 1829)

Μ’ αυτή τη διακήρυξη ο πληρεξούσιος τοποτηρητής Στερεάς Ελλάδος του κυβερνήτη αναγγέλλει το χαρμόσυνο γεγονός της απελευθέρωσης του δυσπρόσιτου Κάστρου του Επάχτου.

Με την έναρξη της επανάστασης του ‘21 το ενδιαφέρον της επαναστατικής διοίκησης στρέφεται λόγω της μεγάλης στρατηγικής σημασίας προς  τα φρούρια του Αντιρρίου και της Ναυπάκτου που πολιορκούνται από ξηρά και θάλασσα.  25 Μαΐου 1821 οι ελληνικές δυνάμεις κανονιοβολούν συνδυασμένα το κάστρο οι Τούρκοι εγκαταλείπουν το πρώτο διάζωμα καίγοντας τα σπίτια και αποσύρονται στα πιο ασφαλή διαζώματα του φρουρίου.

Στις 29 Μαΐου 1821 πέφτει ηρωικά ο γενναίος Σπετσιώτης πλοίαρχος – διοικητής της κανονοστοιχίας Εμμανουήλ  Ι. Ορλάνδος που είχε στήσει σε δύο υπερκείμενους  του κάστρου του Αντιρρίου λόφους. Στις 5 Ιουνίου ο ανδρείος οπλαρχηγός από τη Στράνωμά Αντώνης – Αναγνώστης Καϊλής πέφτει σε ένα γιουρούσι για την κατάληψη του κάστρου του Επάχτου.

Στις 6 Ιουνίου 1821 αποτυγχάνει η εξ εφόδου επίθεση στο Αντίρριο και φονεύεται ο οπλαρχηγός Διαμαντής Χορμόβας.  Την ίδια μέρα γίνεται μάχη στο Ελαιοστάσιο από τις ελληνικές δυνάμεις που εγκατέλειψαν το Αντίρριο και οι Τούρκοι βγαίνουν από  το κάστρο έχω μεγάλες απώλειες.  Στις 10 Ιουνίου 1821 αποτυγχάνει ο πυρπολισμός του τουρκικού στόλου και ο Ανεμογιάννης πέφτει στα χέρια των τούρκων και εκτελείται με φοβερά βασανιστήριά.  Ο στόλος αποσύρεται στις  15 Ιουνίου 1821 η πολιορκία από την ξηρά γίνεται χαλαρότερη και το κάστρο παραμένει στους τούρκους καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα.

Για να απελευθερωθούν τα κάστρα του Επάχτου,  του Αντιρρίου και του Μεσολογγίου έπρεπε να εκκαθαριστεί η ενδοχώρα από τις οθωμανικές φρουρές.  Γι’ αυτό το λόγο το 1828 με την έλευση του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια εντάθηκαν οι προσπάθειες στη δυτική Στερεά υπό τον αρχιστράτηγο Τζώρτζ  και στην ανατολική Στερεά υπό τον στρατάρχη Δημήτριο Υψηλάντη. Μετά από εντολή του κυβερνήτη ο στρατάρχης διατάσσει την Α’ χιλιαρχία του Κίτσου Τζαβέλα να περάσει από τα Μέγαρα στη Δωρίδα και στα Κράβαρα προς εκδίωξη των οθωμανικών φρουρών.  Πράγματι ο Α’  χιλίαρχος φτάνει  στο Λουτράκι και από κει στη Σεργούλα.  Η  χιλιαρχία ενισχύθηκε με τα σώματα του Λιδωρικιώτη  Β. Μαστραπά του Σαλωνίτη  Κομνά Τράκα και του Γιάννη Π.  Φαρμάκη – Κραβαρίτη από τη Βόιτσα. Στις 21 Σεπτεμβρίου η Γ’  χιλιαρχία του Γιαννάκη Στράτου φτάνει προς ενίσχυση της Α’ χιλιαρχίας στα Τριζόνια.  Μετά την εκδίωξη των εχθρικών  από τη Δωρίδα και την απώθησή τους προς Υπάτη και  Άγραφα,  η στρατιωτική διοίκηση υπό τον Α’  χιλίαρχο Κίτσο Τζαβέλα επικεντρώνεται στην απελευθέρωση των Κραβάρων.  Στο μεταξύ φτάνει στα Κράβαρα ο  οπλαρχηγός Γιάννης Μακρυγιάννης Κραβαρίτης,  καπετάνιος το 1826 της επαρχίας Κραβάρων, που από το 1827 μετά το θάνατο του Γ. Καραϊσκάκη βρισκόταν στη δυτική Ελλάδα, στην αρχή στο Λεσίνι με τον Δήμο Τσέλιο και στη συνέχεια υπό τον αρχιστράτηγο Τζώρτζ και σχηματίζει στρατόπεδο στην Κοζίτσα (Αμπελακιώτισσα)  με άλλους οπλαρχηγούς.  Μετά από αλλεπάλληλες μάχες περί τα τέλη Οκτωβρίου τα Κράβαρα είναι πλέον ελεύθερα, καθώς σχεδόν όλη η Στερεά Ελλάδα από τις Θερμοπύλες μέχρι το Λουτράκι ήταν ελεύθερη. Μόνο στα κάστρα Αντιρρίου, Ναυπάκτου και Μεσολογγίου κυμάτιζε ακόμα ημισέληνός. Έπρεπε να γίνει ένας αγώνας δρόμου για την κατάληψη τους γιατί οι “προστάτιδες δυνάμεις” αλλά είχαν αποφασίσει. Το κάστρο της Ναυπάκτου δεν ήταν ένα απλό φρούριο όπως του Αντιρρίου και του Μεσολογγίου.

Για να κατανοήσει ο περιεργαζόμενος το κάστρο τις μεγάλες δυσκολίες εκπόρθησής του πρέπει να το παρατηρήσει από τη θάλασσα. Η περίεργη προβολή του βουνού είναι από μόνη της  απόκρημνη και δύσβατη, και οχυρωμένη γίνεται  και απόρθητη.  Δύο μεγάλοι βραχίονες που ξεκινούν από τη θάλασσα και φτάνουν μέχρι την Ακρόπολη το Ιτς  Καλέ και τέσσερα διατείχισματα  που σχηματίζουν πέντε διαζώματα, στην ουσία πέντε κάστρα μέσα στο κάστρο, το καθιστούν μοναδικό. Κλείνοντας οι βαριές του  πόρτες άφηναν τους ανεπιθύμητους απέξω. Και αν κουρσευόταν το πρώτο διάζωμα έπρεπε να κατακτήσουν και τα άλλα για να γίνουν κύριοι του κάστρου, αλλά τούτο δεν ήταν εύκολο.

Μόνο με στενή πολιορκία και αποκοπή του ανεφοδιασμού ήταν δυνατόν να πέσει το κάστρο. Για τον καλύτερο συντονισμό ο κυβερνήτης (Δ/γμα 23 .01. 1829) διορίζει πληρεξούσιο τοποτηρητή Στερεάς Ελλάδας και του Στρατοπέδου τον αδερφό του Αυγουστίνο Καποδίστρια, ο οποίος στις 10 Μαρτίου 1829 αφικνείται και ο ίδιος στη Ναύπακτο.

Τα ελληνικά στρατεύματα με εντολή του Αυγουστίνου Καποδίστρια καταφτάνουν από τις 8 Μαρτίου 1829 και πολιορκούν τα κάστρα Αντιρρίου και Ναυπάκτου από την ξηρά, ενώ ο στόλος υπό τον Ανδρέα Μιαούλη αποκλείει και τις θαλάσσιες διόδους.  Στις 13 Μαρτίου παραδίδεται το Αντίρριο ύστερα από ψευτοπόλεμο. Στις 16 Μαρτίου ο κλοιός περί το κάστρο της Ναυπάκτου γίνεται στενότερος.  Η Α’ Χιλιαρχία, με Χιλίαρχό Τον Κίτσο Τζαβέλα, η 500αρχία του Νικόλα Τζαβέλα και τα Σώματα Του Β. Μαστραπά, Γιάννη Μακρυγιάννη – Κραβαρίτη καταλαμβάνουν τις θέσεις από Τον Αϊ-Γιώργη, τη μεγάλη Βάρνα ράχη μέχρι απέναντι από την Ακρόπολη του  Ίτς Καλέ.  Ο Χατζηχρήστος με ιππικό και πεζικό και το σώμα του Βέρη κλείνει την δυτική πλευρά από τη θάλασσα μέχρι το Ιτς Καλέ και ο συνταγματάρχης Πιερρής, αρχηγός του τακτικού στρατού, καταλαμβάνει τους λόφους πίσω από το κάστρο με το πυροβολικό. Η τανάλια είχε πλέον σφίξει. Οι τούρκοι που ήσαν στην μικρή Βάρνα ράχη υποχωρούν και εισέρχονται στο κάστρο. Ο λόφος αυτός περιέρχεται στο στα ελληνικά χέρια. Οι  αλλεπάλληλες επιθέσεις των ελληνικών στρατευμάτων δεν έφεραν αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι δεν μπορούν να ανεφοδιαστούν και αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν. Στις 8 Απριλίου ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας φτάνει στη Ναύπακτο. Στις  11 Απριλίου 1829 υπογράφεται η συνθήκη και σταματούν οι εχθροπραξίες.  Στις 12 Απριλίου αποχωρεί ο κυβερνήτης.  Στις 17 προς 18 Απριλίου ο τακτικός στρατός υπό τον συνταγματάρχη Πιερρή εισέρχεται στην Ακρόπολη. Στις 22 Απριλίου αποχωρεί ολόκληρη η τουρκική φρουρά και τα ελληνικά στρατεύματα εισέρχονται σε όλο το κάστρο. Στις  28 Απριλίου 1829 ο Αυγουστίνος Καποδίστριας διοικητής διακηρύσσει:  «Κυματίζει τέλος πάντων η ελληνική σημαία εις την Ακρόπολιν της Ναυπάκτου και το σεμνόν του Σταυρού σημείον,  μετά παρέλευση ήδη 140 ετών ανυψώθει πάλιν εις τα υψηλά ταύτα τείχη».  Βέβαια τα έτη είναι 128 και όχι 140 αφού στα 1701 η Ναύπακτος περιήλθε από τους Βενετούς στους Τούρκους.

Η κατάληψη του κάστρου του Επάχτου ανοίγει το δρόμο για το Μεσολόγγι που παραδίδεται  στις 2 Μαΐου 1829. Για την απελευθέρωση του κάστρου της Ναυπάκτου, για να γίνει και πάλι ελληνικό αμέτρητοί ήρωες πάλεψαν και αρκετοί έδωσαν και τη ζωή τους.  Γιορτάζοντας  την 189^η  επέτειο της απελευθέρωσης της Ναυπάκτου ας  τους αφιερώσουμε τους στίχους του Θανάση Δράκου.

Εκεί στη σιδερόπορτα η Σκιά τους,

τους βλέπεις σαν η Πούλια  ξεκαμπίζει

αρρενωποί κι’ αγριεμένοι  στη θωριά τους,

 το μοιρολόι ακούς,  η πόρτα τρίζει!…

 ……………

Το μοιρολόι ακούς,  τα’ άρματα τρίζουν

κι’ η  κουκουβάγια απ’ τα χαλάσματα θρηνεί,

τα Κάστρα απ’ τη μούχλα δεν σαπίζουν,

έχουν και αυτά ψύχη παντοτινή!…

Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και ο τοποτηρητής Αυγουστίνος Καποδίστριας, επικυρώνοντας την ικανοποίησή τους για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, που ευνοούσε το σχέδιο μετάθεσης των ορίων του νέου ελληνικού κράτους βορειότερα, κατέθεσαν οικονομική ενίσχυση για την ανέγερση του ναού της Αγίας Παρασκευής, που άρχισε το 1830 και εχάρισαν στον Άγιο Δημήτριο τις καμπάνες. Τον Ιανουάριο του 1830 έγινε στην πόλη ο πρώτος εορτασμός της απελευθέρωσής της και της εορτής του Κυβερνήτη. Το  πρωί της ημέρας αυτής εσήμαναν «ο ήχος των κωδώνων και ο βόμβος των πυροβόλων».  Στην πάνδημη δοξολογία στο ναό του Αγίου Δημητρίου παραβρέθηκαν ακόμη ο πληρεξούσιος Τοποτηρητής, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο προσωρινός διοικητής της Ναυπάκτου, οι πολιτικοί υπάλληλοι, οι αξιωματικοί και στρατιώτες, που έφτασαν στην εκκλησία «προπορευομένου του πεζικού του Γ’ τάγματος της γραμμής και της μουσικής», όπου «εφέρθη και η σημαία του Μεσολογγίου» δώρο του γαλλικού φιλελληνικού κομιτάτου, με πομπή «ηγουμένων των Ν. Τζαβέλα και Δ. Δαγκλή». Μετά την λειτουργία, κατά τα δημοσιεύματα της Γενικής εφημερίδας της Ελλάδος, έγινε συνάθροιση στην αγορά της πόλης με κυκλική παράταξη όλων των στρατευμάτων, την σημαία του Μεσολογγίου, τις σημαίες των ταγμάτων, τούς ιερείς, τον προσωρινό αρχηγό των ελαφρών ταγμάτων, Κ. Τζαβέλα, τον διοικητή Ι. Μελά και τούς υπαλλήλους. Επακολούθησε παρέλαση του τακτικού υπό τον Σονιέ σώματος, του Α’ ελαφρού τάγματος υπό τον ταγματάρχη Φωτομάρα και του ΙΗ’ υπό τον Ιωάννη Φαρμάκη, δύο λόχων υπό τον Καραμπίνη και του σώματος του υπονομοποιού Κώνστα. Μετά την παρέλαση αντήχησαν 21 κανονιοβολισμοί και το εσπέρας όλη η πόλη, στολισμένη παντού με δάφνες και μυρσίνες, φωταγωγήθηκε…

Του Χαράλαμπου Δ. Χαραλαμπόπουλου